کتاب علی(ع)
کِتابُ عَلیّ یا الجامِعَه عنوان کتاب حدیثی است که به املای پیامبر(ص) و به قلم امام علی(ع) نوشته شده است. این کتاب از ودایع امامت است که بر امام‌‌بودن صاحب آن دلالت دارد. بر اساس احادیث، در الجامعه تمامی احکام شرعی، حتی جزئی‌ترین آنها، بیان شده است. اخلاق، عقاید، قصص انبیا و روایات باطنی از دیگر مباحث این کتاب دانسته شده است. بر اساس روایات، حجم این کتاب به طول ۷۰ ذِراع (۳۵ متر) و به قطر ران شتر است.
این کتاب را دوستان و دشمنان اهل بیت دیده‌اند که از جمله این اشخاص می‌توان به محمد بن مسلم، زُراره بن اَعْین و منصور عباسی اشاره کرد. از نظر برخی از سنّی‌مذهبان کتاب علی(ع) و جفر یک کتاب و متن آن به صورت رمزی نوشته شده است. مهدی مهریزی «کتاب علی» را در موضوع الجامعه نوشته است.
معرفی و جایگاه
بر اساس احادیث شیعه، کتاب الجامعه به دست امام علی(ع) و به املای پیامبر(ص) نوشته شده است. در روایات عنوان‌های دیگری مانند «صحیفه» و «کتاب علی» به کار رفته که برخی پژوهشگران معتقدند این عنوان‌ها، همگی مربوط به یک کتاب‌اند؛ چراکه در این روایت‌ها ویژگی‌های یکسانی برای این عناوین ذکر شده است. در مقابل آقا بزرگ تهرانی، مؤلف کتاب الذریعه معتقد است کتاب علی با الجامعه تفاوت دارد.
مطابق برخی از روایات، الجامعه از جمله ودایع امامت است که بر امام‌‌بودن دارنده آن دلالت دارد. آقا بزرگ تهرانی بر این باور است که کتاب علی(ع) همچون دیگر ودایع امامت، نزد امامان شیعه دست به دست می‌گشته و اکنون نزد امام مهدی(عج) است.
محتوا و ویژگی‌ها
بر اساس روایات متعدد، تمامی احکام مربوط به حلال‌ها و حرام‌ها، حتی امور جزئی مانند دیه خراش، در کتاب جامعه ذکر شده است. برخی از محققان احتمال داده‌اند که این کتاب به دلیل فراگیری‌اش نسبت به تمام احکام، «الجامعه» نامیده شده است. سید حسین مدرسی طباطبایی، نویسنده کتاب میراث مکتوب شیعه، با استناد به روایت‌های متعدد، محتوای کتاب علی را شامل مباحث ذیل دانسته است: احکام فروع دین (شامل نماز، حج، جهاد، نکاح و طلاق، قضا و شهادات، حدود و دیات) اخلاق، عقاید و فضایل، قصص انبیا و روایات باطنی. به گفته سید محمدکاظم طباطبایی در کتاب تاریخ حدیث شیعه، در کتاب وسایل الشیعه هشتاد روایت، از کتاب علی(ع) نقل شده است.
در روایت‌هایی اندازه کتاب علی(ع) به طول هفتاد ذِراع (تقریباً ۳۵ متر) و به ضخامت ران شتر دانسته شده که از گستردگی و حجم زیاد آن حکایت دارد. اما در بعضی از روایت‌ها آمده است که این کتاب کوچک بوده و در غلاف شمشیر جای می‌گرفته است. برخی از محققان با استناد به روایت‌های دیگر، این کتاب کوچک را، نه همه کتاب بلکه بخشی از کتاب دانسته‌اند؛ چنان‌که سید محمدکاظم طباطبایی مؤلف کتاب تاریخ حدیث شیعه، معتقد است این کتاب کوچک، کتاب دیگری غیر از کتاب علی(ع) بوده است.
گزارش‌کنندگان
بر اساس تحقیق مجید معارف، پژوهش‌گر علوم اسلامی، بیش از چهل نفر اصل کتاب جامعه را روایت کرده‌اند. اگر چه مطابق روایتی از امام کاظم(ع) نگاه کردن به جفر از امتیازات پیامبر(ص) و جانشینان او دانسته شده است، اما مطابق بعضی از روایت‌ها برخی اصحاب ائمه مانند محمد بن مسلم، زُراره بن اَعْین، ابوبصیر مرادی، عبدالملک بن اَعین و مُعَتَّب و برخی از دشمنان آنها مانند منصور عباسی کتاب جامعه را دیده‌اند.
دیدگاه اهل سنّت
به گفته برخی محققان، بر خلاف گزارش‌های شیعی که میان کتاب جفر و جامعه و محتوای آن دو تفکیک کرده‌اند، در گزارش‌های اهل‌سنت چنین تفکیکی وجود ندارد و در مواردی از گزارش‌های اهل‌سنت، که این دو کتاب به طور جداگانه ذکر شده‌‌اند، محتوای آن دو، یک چیز معرفی شده است. سید میر شریف جرجانی، از عالمان حَنَفی‌مذهب قرن هشتم، معتقد است کتاب جامعه به صورت رمزی به روش علم حروف نوشته شده است. حاجی خلیفه، جفر را همان علم به لوح قضا و جامعه را همان علم به لوح قَدَر معرفی کرده است.
تک‌نگاری‌ها
مهدی مهریزی کتابی را با عنوان «کتاب علی» در موضوع کتاب علی(ع) نوشته است؛ انتشارات صحیفه خرد این کتاب را در سال ۱۳۹۰ش در ۲۲۰ صفحه منتشر کرده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۲-۱۴۶؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳-۱۵۵.
- ↑ اهوازی، الزهد، ۱۴۰۲ق، ص۳۹؛ اشعری، النوادر، ۱۴۰۸ق، ص۷۹؛ برقی، محاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۰۷ و ۲۷۳.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۶.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۰۵-۳۰۶.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۰۲-۱۰۳؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۱۸-۴۱۹.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۲-۱۴۶؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۳۲-۳۶.
- ↑ طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۶۹.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص ۴۱۹.
- ↑ شیخ طوسی، التهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۲۷۱.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۷-۱۸؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۸، ص۵۶.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ج۱، ص۶۵-۶۶.
- ↑ معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۷۴ش، ص۴۳-۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، التهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۹، ص۲۷۱.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۹۴.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۳.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۳.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۵.
- ↑ الجندی، الامام جعفر الصادق، ۱۳۹۷ق، ص۲۰۰.
- ↑ بهاردوست، «جفر و جامعه»، ص۴۷۷.
- ↑ جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۲۲.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۹۴۱م، ج ۱، ستون ۵۹۱.
- ↑ مهریزی، کتاب علی، ۱۳۹۰ش.
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق
- اشعری، احمد بن محمد بن عیسی، النوادر، قم، مدرسه امام مهدی(عج) ۱۴۰۸ق.
- الجندی، عبدالحلیم، الامام جعفر الصادق، قاهره، المجلس الأعلی للشئون الاسلامیة، ۱۳۹۷ق.
- اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، قم، المطبعة العلمیة، ۱۴۰۲ق.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب العلمیه، ۱۳۷۱ق.
- بهاردوست، علیرضا، ، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف، قم، الشریف الرضی، ۱۳۲۵ق.
- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بغداد، مکتبة المثنی، ۱۹۴۱م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التهذیب، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، ۱۳۸۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۶ش.
- معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، ۱۳۷۴ش.
- مهریزی، مهدی، کتاب علی، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۰ش.
- نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق.
پیوند به بیرون